Sprawiedliwość rozdzielcza dotyczy sprawiedliwego podziału zasobów pomiędzy zróżnicowanych członków społeczności. Zasada ta mówi, że każda osoba powinna mieć lub ma dostęp do mniej więcej tego samego poziomu dóbr materialnych i usług. W przeciwieństwie do zasady sprawiedliwego procesu, która dotyczy równego stosowania prawa proceduralnego i materialnego, sprawiedliwość rozdzielcza skupia się na równych wynikach społecznych i ekonomicznych. Zasada sprawiedliwości rozdzielczej jest najczęściej uzasadniana tym, że ludzie są moralnie równi i że równość w dobrach materialnych i usługach jest najlepszym sposobem realizacji tego moralnego ideału. Być może łatwiej jest myśleć o sprawiedliwości rozdzielczej jako o "sprawiedliwej dystrybucji".
Key Takeaways: Sprawiedliwość rozdzielcza
- Sprawiedliwość rozdzielcza dotyczy sprawiedliwego i równego podziału zasobów i obciążeń w całym społeczeństwie.
- Zasada sprawiedliwości rozdzielczej mówi, że każda osoba powinna mieć taki sam poziom dóbr materialnych (w tym obciążeń) i usług.
- Zasada ta jest najczęściej uzasadniana tym, że ludzie są moralnie równi i że równość w dobrach materialnych i usługach jest najlepszym sposobem realizacji tego moralnego ideału.
- Sprawiedliwość rozdzielcza, często przeciwstawiana sprawiedliwości proceduralnej, która dotyczy administracji prawa ustawowego, koncentruje się na wynikach społecznych i ekonomicznych.
Teorie sprawiedliwości rozdzielczej
Jako przedmiot rozległych badań w filozofii i naukach społecznych, nieuchronnie rozwinęło się kilka teorii sprawiedliwości rozdzielczej. Chociaż trzy przedstawione tu teorie - sprawiedliwości, utylitaryzmu i egalitaryzmu - są dalekie od wszystkich, to jednak uważa się je za najbardziej znaczące.
Sprawiedliwość
W książce A The Theory of Justice amerykański moralista i filozof polityczny John Rawls nakreśla swoją klasyczną teorię sprawiedliwości jako sprawiedliwości. Teoria Rawlsa składa się z trzech zasadniczych elementów:
- Wszyscy ludzie powinni mieć równe indywidualne prawa i wolności.
- Wszyscy ludzie powinni mieć równe i sprawiedliwe poziomy możliwości.
- Próby łagodzenia nierówności ekonomicznych powinny maksymalizować korzyści tych, którzy są najmniej uprzywilejowani.
Formułując nowoczesne spojrzenie na teorię umowy społecznej, przedstawioną po raz pierwszy przez angielskiego filozofa Thomasa Hobbesa w 1651 roku, Rawls proponuje, że sprawiedliwość opiera się na "podstawowej strukturze" tworzącej fundamentalne zasady społeczeństwa, które kształtują instytucje społeczne i ekonomiczne, a także sposób rządzenia.
Według Rawlsa, podstawowa struktura określa zakres możliwości życiowych ludzi - to, czego mogą rozsądnie oczekiwać, aby zgromadzić lub osiągnąć. Podstawowa struktura, w rozumieniu Rawlsa, zbudowana jest na zasadach podstawowych praw i obowiązków, które wszyscy samoświadomi, racjonalni członkowie społeczności akceptują, aby korzystać ze swoich interesów w kontekście współpracy społecznej, niezbędnej do realizacji wspólnego dobra.
Rawlsowska teoria sprawiedliwości rozdzielczej zakłada, że wyznaczone grupy odpowiedzialnych osób ustanowią "sprawiedliwą procedurę" dla określenia, co stanowi sprawiedliwą dystrybucję dóbr podstawowych, w tym wolności, możliwości i kontroli nad zasobami.
Zakłada się, że choć ludzie ci będą naturalnie w pewnym stopniu kierować się interesem własnym, to będą również podzielać podstawową ideę moralności i sprawiedliwości. W ten sposób Rawls argumentuje, że będzie możliwe dla nich, poprzez "unieważnienie pokus", uniknięcie pokusy wykorzystania okoliczności w sposób sprzyjający ich własnej pozycji w społeczeństwie.
Utylitaryzm
Doktryna utylitaryzmu głosi, że działania są słuszne i uzasadnione, jeśli są użyteczne lub przynoszą korzyść większości ludzi. Takie działania są słuszne, ponieważ promują szczęście, a największe szczęście największej liczby ludzi powinno być naczelną zasadą społecznego postępowania i polityki. Działania, które zwiększają ogólny dobrobyt w społeczeństwie są dobre, a działania, które zmniejszają ogólny dobrobyt są złe.
W wydanej w 1789 roku książce An Introduction to the Principles of Morals and Legislation angielski filozof, prawnik i reformator społeczny Jeremy Bentham argumentuje, że utylitarystyczna teoria sprawiedliwości rozdzielczej skupia się na wynikach działań społecznych, nie przejmując się tym, jak te wyniki są osiągane.
Choć podstawowe założenie teorii utylitaryzmu wydaje się proste, wielka debata toczy się wokół sposobu konceptualizacji i pomiaru "dobrobytu". Bentham pierwotnie skonceptualizował dobrobyt zgodnie z rachunkiem hedonistycznym - algorytmem obliczania stopnia lub ilości przyjemności, jaką może wywołać określone działanie. Jako moralista, Bentham wierzył, że możliwe jest zsumowanie jednostek przyjemności i jednostek bólu dla każdego, kto może być dotknięty przez dane działanie i wykorzystanie tego bilansu do określenia ogólnego potencjału dobra lub zła tego działania.
Egalitaryzm
Egalitaryzm to filozofia oparta na równości, czyli na tym, że wszyscy ludzie są równi i zasługują na równe traktowanie we wszystkich sprawach. Egalitarna teoria sprawiedliwości dystrybucyjnej podkreśla równość i równe traktowanie niezależnie od płci, rasy, religii, statusu ekonomicznego i przekonań politycznych. Egalitaryzm może skupiać się na nierówności dochodów i podziale bogactwa w rozwoju różnych systemów i polityk gospodarczych i politycznych. Na przykład w Stanach Zjednoczonych ustawa o równym wynagrodzeniu wymaga, aby mężczyźni i kobiety w tym samym miejscu pracy otrzymywali takie samo wynagrodzenie za taką samą pracę. Prace nie muszą być identyczne, ale muszą być zasadniczo równe.
W ten sposób teoria egalitaryzmu jest bardziej zainteresowana procesami i polityką, poprzez które odbywa się równa dystrybucja, niż rezultatami tych procesów i polityki. Jak definiuje to amerykańska filozofka, Elizabeth Anderson, "pozytywnym celem sprawiedliwości egalitarnej jest (...) stworzenie społeczności, w której ludzie stoją w stosunku równości do innych."
Środki dystrybucji
Egalitaryzm to filozofia oparta na równości, czyli na tym, że wszyscy ludzie są równi i zasługują na równe traktowanie we wszystkich sprawach. Egalitarna teoria sprawiedliwości dystrybucyjnej podkreśla równość i równe traktowanie niezależnie od płci, rasy, religii, statusu ekonomicznego i przekonań politycznych. Egalitaryzm może skupiać się na nierówności dochodów i podziale bogactwa w rozwoju różnych systemów i polityk gospodarczych i politycznych. Na przykład w Stanach Zjednoczonych ustawa o równym wynagrodzeniu wymaga, aby mężczyźni i kobiety w tym samym miejscu pracy otrzymywali takie samo wynagrodzenie za taką samą pracę. Prace nie muszą być identyczne, ale muszą być zasadniczo równe.
W ten sposób teoria egalitaryzmu jest bardziej zainteresowana procesami i polityką, poprzez które odbywa się równa dystrybucja, niż rezultatami tych procesów i polityki. Jak definiuje to amerykańska filozofka, Elizabeth Anderson, "pozytywnym celem sprawiedliwości egalitarnej jest (...) stworzenie społeczności, w której ludzie stoją w stosunku równości do innych."
Być może najbardziej krytycznym czynnikiem w teorii sprawiedliwości rozdzielczej jest określenie, co stanowi "sprawiedliwy" podział bogactwa i zasobów w całym społeczeństwie.
Równość dotyczy dwóch obszarów sprawiedliwości rozdzielczej - możliwości i wyników. Z równością szans mamy do czynienia, gdy wszyscy członkowie społeczeństwa mogą uczestniczyć w nabywaniu dóbr. Nikomu nie blokuje się możliwości zdobycia większej ilości dóbr. Zdobywanie większej ilości dóbr byłoby wyłączną funkcją woli, a nie z powodu jakiejkolwiek społecznej czy politycznej przyczyny.
Podobnie, równość wyników jest wynikiem tego, że wszyscy ludzie otrzymują mniej więcej taki sam poziom korzyści z polityki sprawiedliwości rozdzielczej. Zgodnie z teorią relatywnej deprywacji, poczucie niesprawiedliwości wyników może pojawić się wśród jednostek, które uważają, że ich wynik nie jest równy wynikom otrzymanym przez ludzi takich jak oni w podobnych sytuacjach. Ludzie, którzy czują, że nie otrzymali swojej "sprawiedliwej części" dóbr lub zasobów, mogą kwestionować odpowiedzialny za to system. Jest to szczególnie prawdopodobne, jeśli podstawowe potrzeby danej grupy nie są zaspokajane lub jeśli istnieją duże rozbieżności między "posiadającymi" i "nieposiadającymi". Ostatnio stało się to widoczne w Stanach Zjednoczonych, gdzie dystrybucja bogactwa wciąż staje się coraz bardziej nierówna.
Rozszerzając swoje pierwotne stanowisko, że nadrzędną troską jest zapewnienie jednostkom dóbr, które są najbardziej niezbędne do osiągnięcia ich celu, Rawls teoretyzuje dwie podstawowe zasady, które należy stosować przy opracowywaniu środków sprawiedliwej dystrybucji, zasadę wolności i zasadę różnicy.
Zasada wolności
Zasada wolności Rawlsa wymaga, aby wszystkim jednostkom zapewnić równy dostęp do podstawowych ustawowych i naturalnych praw i wolności. Dzięki temu, zdaniem Rawlsa, wszystkie osoby, niezależnie od ich statusu społecznego czy ekonomicznego, powinny mieć dostęp do najszerszego zestawu wolności dostępnych dla innych obywateli. W miarę rozgrywania się zasady wolnościowej staje się ona kwestią zarówno pozytywnego indywidualnego dostępu jednych osób, jak i negatywnego ograniczenia podstawowych praw i wolności innych osób.
Podstawowe wolności mogą być ograniczone tylko wtedy, gdy dzieje się to w imię ochrony wolności albo w sposób, który wzmacnia "całkowity system wolności dzielonych przez wszystkich", albo mniejsza niż równa wolność jest akceptowana przez tych, którzy podlegają tej samej mniejszej wolności.
Zasada różnicy
Zasada różnicy dotyczy tego, jak powinien wyglądać układ społecznych i ekonomicznych równości i nierówności, a więc "sprawiedliwej" dystrybucji. Rawls twierdzi, że dystrybucja powinna opierać się nie tylko na rozsądnym oczekiwaniu zapewnienia korzyści dla wszystkich, ale także na zapewnieniu największej korzyści najmniej uprzywilejowanym w społeczeństwie. Ponadto polityka i procesy tej dystrybucji powinny być otwarte dla wszystkich.
Inequality of opportunity and distribution can only be acceptable if it enhances "the opportunities of those with lesser opportunities" in society and/or excessive saving within the society either balances out or lessens the gravity of hardship experienced by those who would not traditionally benefit.
W 1829 roku Jeremy Bentham zaproponował dwa "ulepszenia" podstawowych zasad swojej teorii utylitaryzmu z 1789 roku w zakresie sprawiedliwości rozdzielczej - "zasadę zapobiegania rozczarowaniom" oraz "zasadę największego szczęścia".
Zasada zapobiegania rozczarowaniom
Bentham uważał, że utrata czegoś ma zazwyczaj większy wpływ na osobę lub grupę, która ponosi tę stratę, niż szczęście, jakie przynosi zysk dla kogokolwiek innego. Jeśli wszystkie inne czynniki są równe, to na przykład utrata użyteczności przez osobę spowodowana kradzieżą będzie miała większy wpływ na jej szczęście niż zysk w użyteczności dla innej osoby wynikający z wygranej w grze hazardowej o tej samej wartości pieniężnej. Zdał sobie jednak sprawę, że nie będzie to miało miejsca, jeśli przegrany jest bogaty, a zwycięzca biedny. W rezultacie Bentham nadał wyższy priorytet prawom chroniącym własność niż polityce mającej na celu produkcję bogactwa.
Jeremy Bentham (1748-1832), angielski jurysta i filozof. Jeden z głównych twórców utylitaryzmu.Bettmann / Getty Images
Przekonania te stały się podstawą tego, co Bentham nazwał później "zasadą zapobiegania rozczarowaniom", która wymaga, aby ochrona uzasadnionych oczekiwań, takich jak równy podział bogactwa, miała pierwszeństwo przed innymi celami, z wyjątkiem sytuacji, w których interes publiczny wyraźnie uzasadnia interwencję rządu. Na przykład w czasie wojny lub głodu interwencja rządu, taka jak pozyskiwanie funduszy poprzez opodatkowanie na niezbędne usługi lub konfiskata mienia za słusznym odszkodowaniem wypłaconym właścicielom, może być uzasadniona.
Zasada największego szczęścia
W swoim eseju z 1776 roku, A Fragment on Government, Bentham stwierdził, że "podstawowym aksjomatem" jego utylitarystycznej teorii sprawiedliwości rozdzielczej jest to, że "to największe szczęście największej liczby jest miarą dobra i zła". W tym stwierdzeniu Bentham argumentował, że moralna jakość działań rządu powinna być oceniana na podstawie ich konsekwencji dla ludzkiego szczęścia. Jednakże później zdał sobie sprawę, że zasada ta może być niesłusznie wykorzystywana do usprawiedliwiania nadmiernych poświęceń mniejszości w interesie zwiększenia szczęścia większości.
"Niech będzie społeczność, o której mowa, jaka by nie była" - pisał - "podziel ją na dwie nierówne części, jedną z nich nazwij większością, drugą mniejszością, wyrzuć z rachunku uczucia mniejszości, włącz do rachunku żadne uczucia oprócz tych, które ma większość, a rezultat, jaki znajdziesz, będzie taki, że do łącznego zasobu szczęścia społeczności, strata, a nie zysk, jest wynikiem działania."
Tak więc niedobór zagregowanego szczęścia w społeczeństwie stanie się bardziej oczywisty w miarę zmniejszania się liczbowej różnicy między populacjami mniejszości i większości. Logicznie rzecz biorąc, im bardziej zbliżone jest szczęście wszystkich członków społeczności - większości i mniejszości - tym większy może być agregat szczęścia.
Praktyczne zastosowania
Podobnie jak sprawiedliwość proceduralna, osiągnięcie sprawiedliwości rozdzielczej jest celem praktycznie każdej rozwiniętej demokracji konstytucyjnej na świecie. Ekonomiczne, polityczne i społeczne ramy tych krajów - ich prawa, polityki, programy i ideały - mają na celu rozdzielenie korzyści i obciążeń związanych z zapewnieniem tych korzyści wśród ludzi znajdujących się pod ich władzą.
Bettmann / Getty Images
Rządy większości demokracji konstytucyjnych chronią prawa jednostki do wolności, porządku i bezpieczeństwa, umożliwiając w ten sposób większości ludzi zaspokojenie podstawowych potrzeb i spełnienie wielu, jeśli nie wszystkich, pragnień. Jednak w każdej demokracji niektóre osoby z różnych powodów nie są w stanie odpowiednio zadbać o siebie. Dlatego rząd zapewnia programy mające na celu dystrybucję takich podstawowych świadczeń dla osób znajdujących się w niekorzystnej sytuacji. Na przykład w Stanach Zjednoczonych różne programy ubezpieczeń społecznych, takie jak Social Security i Medicare, które zapewniają dodatkowy dochód lub opiekę medyczną wszystkim wykwalifikowanym osobom starszym i emerytom, są przykładami sprawiedliwości rozdzielczej.
W wyniku ludzkich procesów politycznych, strukturalne ramy sprawiedliwości rozdzielczej stale zmieniają się zarówno w różnych społeczeństwach, jak i w obrębie społeczeństw w czasie. Projektowanie i wdrażanie tych ram ma kluczowe znaczenie dla sukcesu społeczeństwa, ponieważ dystrybucja korzyści i obciążeń, takich jak opodatkowanie, wynikająca z nich zasadniczo wpływa na życie ludzi. Debaty nad tym, które z tych dystrybucji są moralnie preferowane, stanowią zatem istotę sprawiedliwości rozdzielczej.
Wykraczając daleko poza proste "dobra", sprawiedliwość rozdzielcza bierze pod uwagę sprawiedliwy podział wielu aspektów życia społecznego. Dodatkowe korzyści i obciążenia, które należy wziąć pod uwagę, to potencjalne dochody i bogactwo ekonomiczne, podatki, obowiązki zawodowe, wpływy polityczne, edukacja, mieszkania, opieka zdrowotna, służba wojskowa i zaangażowanie obywatelskie.
Kontrowersje związane z zapewnieniem sprawiedliwości rozdzielczej pojawiają się zazwyczaj wtedy, gdy pewne polityki publiczne zwiększają prawa dostępu do korzyści dla niektórych osób, jednocześnie zmniejszając rzeczywiste lub postrzegane prawa innych. Kwestie równości są wówczas powszechnie widoczne w polityce akcji afirmatywnej, przepisach o płacy minimalnej oraz możliwościach i jakości edukacji publicznej. Do najbardziej kontrowersyjnych kwestii sprawiedliwości dystrybucyjnej w Stanach Zjednoczonych należą: opieka społeczna, w tym Medicaid i food stamps, a także udzielanie pomocy rozwijającym się krajom zagranicznym oraz kwestie progresywnych lub warstwowych podatków dochodowych.
Źródła
- Roemer, John E. "Theories of Distributive Justice." Harvard University Press, 1998, ISBN: 978-0674879201.
- Rawls, John (1971). "A Theory of Justice." Belknap Press, 30 września 1999, ISBN-10: 0674000781.
- Bentham, Jeremy (1789). "An Introduction to the Principles of Morals and Legislation". Dover Publications, June 5, 2007, ISBN-10: 0486454525.
- Mill, John Stuart. "Utilitarianism." CreateSpace Independent Publishing Platform, 29 września 2010, ISBN-10: 1453857524.
- Deutsch, M. "Equity, Equality, and Need: What Determines Which Value Will Be Used as the Basis of Distributive Justice?" Journal of Social Issues, July 1, 1975.
